Το κομμάτι της ηθικής είναι αναπόσπαστο μέρος στη ζωή του ανθρώπου και στις όποιες ενασχολήσεις του. Η ηθική, αρχίζει να απασχολεί τον άνθρωπο, καθώς οδεύει προς την ενηλικίωση και καλείται, βαθμιαία, να έρθει αντιμέτωπος με διλήμματα που ως τότε δεν είχε συναντήσει και δεν τον είχαν ποτέ απασχολήσει. Ο έφηβος, καλείται να αξιολογήσει συμπεριφορές κοντινών του προσώπων και φίλων, αρχίζει να παρατηρεί πως αισθάνεται και ποια είναι η θέση του στην κοινωνία. Αυτά τα ερωτήματα που ανακύπτουν, θα τον βοηθήσουν σιγά-σιγά να ενηλικιωθεί. Η ικανότητα να κρίνει απειλητικές συμπεριφορές για τη ζωή του και με ηθική διάσταση τώρα, αρχίζει να αναπτύσσεται.
Το μικρό παιδί, μαθαίνει να ξεχωρίζει το καλό από το κακό καθώς μεγαλώνει. Οι θεωρητικοί της κοινωνικής μάθησης υποστηρίζουν πως τούτο, αναπτύσσεται με την κλασική εξαρτημένη μάθηση και τη μάθηση μέσω παρατήρησης. Οι ψυχοδυναμικοί θεωρητικοί διατείνονται πως αναπτύσσεται ως άμυνα ενάντια στο άγχος, την ενοχή και την ντροπή. Οι γνωστικοί θεωρητικοί -πάλι- πιστεύουν ότι εξελίσσεται σταδιακά καθώς ο άνθρωπος μεγαλώνει. Ένας εξ αυτών, ο Ελβετός Ζαν Πιαζέ, θεώρησε πως ο άνθρωπος περνάει από δυο στάδια ηθικής: α)του ηθικού ρεαλισμού, όπου το παιδί πιστεύει απλά ότι οι κανόνες είναι απαράβατοι και πρέπει να τους υπακούει ευλαβικά και στη συνέχεια, β)του ηθικού σχετικισμού όπου παρατηρεί πως οι κανόνες μπορούν να διαφοροποιούνται και πως η ηθική εξαρτάται από τις προθέσεις και όχι τις επιπτώσεις. Πολύ κοντά στη θεωρία του Piaget, βρίσκεται και η πολύ ενδιαφέρουσα θεωρία του Κόλμπεργκ. Ο αμερικάνος ψυχολόγος γνωστός για το μοντέλο ηθικής ανάπτυξης που δημοσίευσε, έκανε πολλές έρευνες και μελέτες για την ηθική υπόσταση του ανθρώπου και κατέγραψε έξι στάδια ηθικής ανάπτυξης. Σύμφωνα με αυτά, η ηθική κρίση του ανθρώπου χωρίζεται σε τρια επίπεδα: στο πρώτο, το άτομο υπακούει για να αποφύγει την τιμωρία, ή να λάβει ανταμοιβές, στο δεύτερο υπακούει για να αποφύγει τη δυσαρέσκεια και την απόρριψη, στο τρίτο υπακούει για την ευημερία της κοινότητας στην οποία ζει και γιατί απλά το επιθυμεί, υπακούοντας στη συνείδησή και τη βούλησή του.
Σε γενικές γραμμές, το μοντέλο ηθικής ανάπτυξης του Κόλμπεργκ καταλήγει στις βαθιές εσωτερικές ηθικές αρχές που πρέπει να καθορίζουν τις πράξεις του ανθρώπου, αλλά όλοι οι άνθρωποι δεν κατακτούν το τρίτο στάδιο. Πέρα απ’ όλες τις θεωρίες που έχουν γίνει αποδεχτές ή όχι, η ουσία είναι πως κανείς δεν μπορεί να αξιολογήσει πειραματικά, αν ένας άνθρωπος παρότι κάνει ηθικές σκέψεις και μπορεί να διακρίνει το ηθικό από το ανήθικο, τελικά θα επιλέξει το ηθικό και τούτο, διότι οι σκέψεις από τις πράξεις έχουν μεγάλη διαφορά και είναι αδύνατο να μετρηθούν γιατί οι εκάστοτε συνθήκες αποτελούν ένα μεγάλο αστάθμητο παράγοντα. Μπορεί κάποιος να έχει ηθικές αρχές, αλλά όταν θα έρθει η ώρα να τις εφαρμόσει ενδέχεται να μην το κάνει.
Πού θέλω να καταλήξω. Το ερώτημα που αιωρείται και απασχολεί είναι, αν η ηθική μπορεί να διδαχτεί ώστε να αναπτυχθεί και αν ναι, πότε και πώς μπορεί να γίνει αυτό. Και εν προκειμένω, αν οι πολεμικές τέχνες μπορούν να διδάξουν ηθική. Ευτυχώς, η ηθική διδάσκεται ως ένα βαθμό, δυστυχώς διδάσκεται στις μικρές ηλικίες και όχι μετά την ενηλικίωση. Τα παιδιά επηρεάζονται από τους ανθρώπους με τους οποίους περνούν τις περισσότερες ώρες μαζί. Οι ειδικοί λένε ότι σε θέματα ηθικής οι γονείς πρέπει να είναι αυστηροί, να κουβεντιάζουν πολύ με τα παιδιά και να τα επανατροφοδοτούν όταν προκύπτουν συγκρούσεις ηθικών διλημμάτων.
Όταν άρχισαν να αναπτύσσονται οι πολεμικές τέχνες, είχαν ένα άλλο ειδικό βάρος στη ζωή των ενασκούμενων. Η πολεμική ηθική, αποτελούσε πρωταρχικό κριτήριο για την επιλογή ενός μαθητή. Εξ’ ού και το ρητό: «ο μαθητής αφιερώνει τρια χρόνια για να βρει το δάσκαλό του και ο δάσκαλος αφιερώνει άλλα τρια για να τον δοκιμάσει»• και αυτό γιατί η διδασκαλία των πολεμικών τεχνών σε ταραγμένες εποχές με συνεχείς πολέμους, ήταν ένα διαβατήριο ζωής ή θανάτου για τον διδασκόμενο, δεν ήταν ένα χόμπι, μια διασκέδαση, μια ενασχόληση. Σε κάποιες περιπτώσεις περιλάμβανε ένα πολύ σοβαρό κομμάτι εσωτερικής αλχημείας, που θα μπορούσε να είναι καταστρεπτικό όπλο σε έναν ανήθικο μαχητή και θα μπορούσε να βλάψει τους συνανθρώπους του. Γι’ αυτό, το πολεμικό ήθος ήταν ύψιστης σημασίας και οι δάσκαλοι είχαν υψηλά επίπεδα ηθικής. Όμοια, επειδή η σχέση δασκάλου μαθητή, είχε μεγάλο συγχρωτισμό και τη φύση της σχέσης πατέρα-γιού, ήταν εύκολο ο δάσκαλος να διδάξει ηθική στο μαθητή.
Σύμφωνα με το γούντε, η πολεμική ηθική στις κινέζικες πολεμικές τέχνες περιλάμβανε δυο επίπεδα: το ήθος του νου και το ήθος της πράξης. Το πρώτο αφορούσε στη θέληση, την υπομονή και το κουράγιο, το δεύτερο στην ανθρωπιά, το σεβασμό, τη δικαιοσύνη, την αφοσίωση και την εμπιστοσύνη.
Σήμερα, τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά. Οι πολεμικές τέχνες, διδάσκονται κάτω από ένα διαφορετικό πρίσμα. Ευτυχώς, στο εθιμοτυπικό τους, αναγνωρίζει κανείς εύκολα την εκδήλωση της ηθικής και του σεβασμού. Αληθινά, ομολογώ πως δεν ξέρω κατά πόσο ένας δάσκαλος μπορεί να διδάξει σήμερα, ηθική. Αν ασχολείται με παιδιά μπορώ με βεβαιότητα να δηλώσω, πως θα πρέπει τουλάχιστον να γνωρίζει τις βασικές αρχές της παιδαγωγικής. Όσο για τους ενήλικες, φοβούμαι, ότι είναι μάλλον αργά για να διδαχτούν τις ηθικές αξίες, δυστυχώς έχουν διαμορφωθεί ήδη στην προσωπικότητά τους και το έχω διαπιστώσει προσωπικά, στην πράξη, μέσα στις σχολές.
Σοφία Ξυγαλά