Η καταγωγή της Makiwara.

Στις λεγόμενες εξωτερικές σχολές πολεμικών τεχνών της Κίνας και της Ιαπωνίας η σκλήρυνση επιφανειών του ανθρώπινου σώματος με σκοπό να χρησιμοποιηθούν ως όπλα για τα κτυπήματα αποτέλεσε από νωρίς ένα τομέα που έτυχε αυστηρής και μεθοδικής προπόνησης. Η παντελής, σχεδόν, έλλειψη φυσικών όπλων στο ανθρώπινο σώμα οδήγησε πρώτα τους Κινέζους προς την κατεύθυνση αυτή. Η σκλήρυνση των εξωτερικών επιφανειών των χεριών και των ποδιών μπορούσε να επιτευχθεί με διάφορους τρόπους και μεθόδους. Χτυπήματα των επιφανειών που προορίζονταν για σκλήρυνση σε καυτή άμμο, φασόλια, ρινίσματα σιδήρου.

Πολλοί είναι αυτοί που πιστεύουν ότι το Okinawa και ως ιστορική συνέχεια το Γιαπωνέζικο karate εμπνεύστηκε από την ξύλινη κούκλα εξάσκησης που χρησιμοποιούταν πολλούς αιώνες πριν την διαμόρφωση του Okinawa tote στην Νότια Κίνα, όσον αφορά την ιδέα της Makiwara. Η γνώμη του δασκάλου και ερευνητή Kenzi Tokitsu είναι διαφορετική: «Η εξάσκηση της γροθιάς στη Makiwara είναι μια συνηθισμένη μέθοδος στην Okinawa αλλά δεν προϋπάρχει ούτε υφίσταται στην Κίνα».

Αν και οι πηγές αναφέρουν ότι η εξάσκηση των Οκιναβέζων karateka άρχισε ιστορικά μετά τον μεγάλο δάσκαλο Matsumura είναι σίγουρο ότι η εμπειρία του συνέβαλε και επηρέασε καθοριστικά τους εμπνευστές της Makiwara στην «ανακάλυψη» και τον τρόπο χρήσης της. Ο δάσκαλος του karate Matsumura είχε εξασκηθεί κατά τη νεότητα του στο σπαθί, στη σχολή «Jiqen-Ryu». Η βασική εκπαίδευση του «Jiqen – Ryu» λέγεται «Tateyi Uchi». Συνίσταται στο κτύπημα ενός κορμού δέντρου με ένα στέρεο κομμάτι ξύλου.Η εξάσκηση αυτή των ατελείωτων επαναλήψεων είναι μήπως μια επέκταση και μια εφαρμογή του «Tateyi Uchi» που ο Matsumura έκανε στο σχολή «Jiqen – Ryu»;Όποια και αν είναι η πηγή έμπνευσης της ένταξης της Makiwara στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα των karateka ένα είναι σίγουρο, ότι η Makiwara είναι ένα προϊόν καθαρά Οκιβανέζικης προέλευσης.

Οι απόψεις των παλαιών Δασκάλων.

Ο εκλιπών αρχηγός της J.K.A. Μ. Nakayama Shihan πίστευε ότι:

«Η προπόνηση στη Makiwara είναι η ψυχή του karate και δεν θα έπρεπε να παραλειφθεί ούτε για μια μέρα. Η αξία της βρίσκεται όχι μόνο στο ότι δυναμώνει τα μέλη του σώματος που χρησιμοποιούνται στις επιθέσεις και στις αποκρούσεις, αλλά και στο να μαθαίνεις να συγκεντρώνεις τη δύναμη όλου του σώματος στη γροθιά τη στιγμή της κρούσεως. Είναι επίσης ένας αποτελεσματικός τρόπος να μάθεις να ελέγχεις την απόσταση».

Η προγενέστερη πάντως γραπτή αναφορά που βρίσκουμε σχετικά με τη Makiwara είναι σε ένα βιβλίο που έγραψε ένας Samurai της Κάστας των SATSUMA του Shogun Takouyawa, και το οποίο φέρει τον τίτλο «Nangoku Zatsuwa»: «Οι κάτοικοι των Οκιναβέζικων νησιών» αναφέρει,

«προπονούν ένα είδος πολεμικής τέχνης και κάνουν χρήση ενός βοηθήματος το οποίο αποτελείται από καλάμι τυλιγμένο γύρω από ένα κάθετο ξύλινο σανίδι». Υπάρχει στο βιβλίο και σκίτσο ενός άνδρα ντυμένου με την παραδοσιακή αμφίεση της Okinawa που φαίνεται να εξασκείται κτυπώντας το χέρι του στη Makiwara.

Πάντως τον 19ο αιώνα η χρήση της έχει εγκαθιδρυθεί και αποτελεί μαζί με τα kata-διότι πολύ αργότερα θα αναπτυχθεί η ελεύθερη μάχη (Jiyu Kumite)-τους δύο βασικότερους τρόπους εξάσκησης του karateka.

Ο θεμελιωτής του σύγχρονου karate, ο Gichin Funakoshi, αναφέρει στην αυτοβιογραφία του ότι: «νομίζω ότι δεν γίνομαι υπερβολικός όταν λέω πως η εξάσκηση στη Makiwara είναι ο θεμέλιος λίθος στην δημιουργία ισχυρών όπλων».

Ο φημισμένος δάσκαλος Masutatsu Oyama, ιδρυτής του Kiokushin Kai Karate, λέει ότι «η προπόνηση που συνίσταται στο να κτυπάμε μια παραγεμισμένη σανίδα είναι ένας από τους καλύτερους τρόπους για να αναπτύξει κανείς δύναμη και ισχύ στα χέρια, τους καρπούς και τους γλουτούς».

Ο δάσκαλος του Shorin Ryu, Shoshin Nagamine, αναφέρει ότι: «ο karateka θα πρέπει να μελετά τη χρησιμοποίηση της Makiwara από κάθε δυνατή γωνία σε μια προσπάθεια να αναπτύξει atemi που να έχουν συμπυκνωμένη καταστρεπτική δύναμη».

Ακόμα και ο ιδρυτής του Tae Kwon Do, ο Κορεάτης στρατηγός Choi Hong Hi, παραδέχεται στο βιβλίο του «Tae Kwon Do – Η τέχνη της αυτοάμυνας» ότι: «το Tae Kwon Do οφείλει πολλά στο Οκιναβέζικο και στο Ιαπωνικό karate» και αναφέρεται στο πόσο σημαντικό για την ισχυροποίηση των κτυπημάτων είναι να εξασκείται κάποιος στη Makiwara, προτρέπει δε δίνοντας συγκεκριμένες συμβουλές στους Tae kwon do-ka προς την κατεύθυνση αυτή.

Τέλος ο δάσκαλος Sjogeru Egami, επικεφαλής του στυλ Shotokai Karate αναφέρει με πολύ γλαφυρό τρόπο στο Βιβλίο του «The heart of Karate-Do»: «Σαράντα χρόνια πριν, η εξάσκηση στη Makiwara εθεωρείτο ως η Βάση όλης της εκπαίδευσης στο karate. Η Makiwara έπρεπε να γίνει σύντροφος μιας ολόκληρης ζωής. θέλαμε να αποκτήσουμε γροθιές που θα άντεχαν το τράνταγμα και την πρόσκρουση σε οποιοδήποτε αντικείμενο, άσχετα από το πόσο σκληρό ήταν το αντικείμενο ή το πόσο δυνατά χτυπούσαμε. Περισσότερο από 10 χρόνια χτυπούσα στο Makiwara για να αναπτύξω “σιδερένιες” γροθιές, για τις οποίες ήμουν περήφανος αλλά συγχρόνως ντρεπόμουν να δείχνω τα χέρια μου μπροστά σε άτομα του ωραίου φύλου».

Και πιο κάτω: «Μου φαινόταν ότι ο δάσκαλος Funakoshi χτυπούσε τη Makiwara πολύ ελαφρά προφέροντας λέξεις που ηχούσαν σαν ” hoi, hoi “. Εκείνο τον καιρό νόμιζα ότι δεν χτυπούσε τη Makiwara δυνατά και το απέδιδα στο ότι ήταν μικρού αναστήματος και περίπου 60 ετών.

Όσο για τον Takeshi Shimoda, ούτε αυτός ήταν μεγαλόσωμος και έπαιρνε πάντοτε βαθιά στάση, δεν έδειχνε να κτυπάει τη Makiwara πολύ δυνατά. Ένιωσα κατάπληξη όταν ανακάλυψα πως εξασκούσε χίλια κτυπήματα την ημέρα με τη γροθιά του και όταν έβρεχε έκανε οπωσδήποτε εξάσκηση με μια ομπρέλα πάνω από το κεφάλι του. Ένιωσα ακόμα μεγαλύτερη κατάπληξη όταν με έβαλαν απέναντι του και δέχθηκα τη γροθιά του. Αν και τα χτυπήματα του ήταν απαλά, απλούστατα δεν μπορούσα να τα μπλοκάρω όσο και αν προσπαθούσα.

Ο Gigo Funakoshi ήταν της ίδιας ηλικίας με τους εκπαιδευόμενους και οι γροθιές του ήταν φοβερές. Ένα πράγμα δεν μπορούσα να καταλάβω. Ενώ μας έλεγε να χτυπούμε από τους γοφούς, αυτός ο ίδιος έπαιρνε στάση που έμοιαζε περισσότερο με kiba-dachi και κτυπούσε τη Makiwara με τις γροθιές του από μια θέση όπου τα χέρια του αιωρούνταν, χωρίς να χρησιμοποιεί πολύ τους γοφούς, αλλά δεν υπήρχε αμφισβήτηση για την ισχύ των χτυπημάτων του καθώς τιναζόταν μπροστά με όλο το βάρος του σώματος του συγκεντρωμένο στις γροθιές του. Συχνά έσπαζε τη Makiwara στα δύο. Προσπαθούσαμε επίμονα να τον μιμηθούμε. Κάναμε σκληρή εξάσκηση με αντικειμενικό σκοπό να σπάσουμε τη Makiwara».

Οι σύγχρονες αντιρρήσεις.

Αν και όλοι οι παλιοί δάσκαλοι τη θεωρούσαν απαραίτητο εργαλείο προπόνησης όπως είδαμε, εν τούτοις η χρήση της στην σημερινή εποχή έχει συρρικνωθεί και έχει φτάσει να χρησιμοποιείται από ολιγάριθμους πια karateka.

Οι λόγοι πιστεύω ότι είναι τρεις: Για τον πρώτο είχε μιλήσει ο δάσκαλος Funakoshi: «Κάποιοι που θέλουν να εξασκήσουν το Karate-Do ως γυμναστική δεν χρειάζεται να προπονούνται στη Makiwara. Μπορούν να εξασκούν όλες τις τεχνικές του karate χωρίς ποτέ να εκτελέσουν κάποιο κτύπημα σε αυτήν».

Ο δεύτερος λόγος έχει σχέση με την μεγάλη ανάπτυξη που έχει συντελεστεί στο αγωνιστικό karate στις μέρες μας. Ο σύγχρονος αθλητής του karate θεωρεί ότι η Makiwara δεν του προσφέρει τίποτα στην αγωνιστική του εξέλιξη, ίσως μάλιστα να αποτελεί και εμπόδιο στην πρόοδό του.

Προσωπικά θεωρώ ότι οι δύο προαναφερθέντες λόγοι θέτουν περιορισμούς στην ουσιαστική εκμάθηση της τέχνης του Karate-Do, δεν παύουν όμως να άπτονται του θέματος της ελεύθερης επιλογής κάποιου να αποφασίσει για το αν θα εξασκηθεί ή όχι στη Makiwara οπότε και οποιαδήποτε περαιτέρω συζήτηση περιττεύει.

Ο τρίτος λόγος έχει να κάνει με τους μικροτραυματισμούς και τις μικροφθορές που συντελούνται από την χρήση της Makiwara. Οι μακροχρόνιες επιπτώσεις τους αθροιστικά στην υγεία, κυρίως στο σκελετό των ενασκούμενων (όχι μόνο στις αρθρώσεις των χεριών αλλά και στη σπονδυλική στήλη, στους αγκώνες, στους ώμους και στη λεκάνη) μπορεί να είναι αρκετά μεγάλες. Αν συνυπολογίσουμε και το γεγονός του πόσο πιο επίπονη είναι μια προπόνηση στο karate που συνοδεύονται από μια εξάσκηση στη Makiwara, αποτελεί άλλον ένα λόγο που αποτρέπει ακόμα και παραδοσιακούς karateka που είναι πεπεισμένοι για την χρησιμότητα του οργάνου αυτού να το χρησιμοποιήσουν ως προπονητικό εργαλείο.

Παρ’ όλα αυτά παραμένει ένα μέσο για την ανάπτυξη της δύναμης και της ταχύτητας στο παραδοσιακό karate και φυσικά συστολής των μυϊκών ομάδων που συμμετέχουν στην τεχνική.

 

Η απαραίτητη εξάσκηση.

Η λύση λοιπόν δεν είναι η μη χρησιμοποίηση του οργάνου αυτού αλλά η λογική χρήση, χωρίς υπερβολές και απερίσκεπτη υπερπροπόνηση σε αυτό. Η εξάσκηση πρέπει να είναι σταθερή και επιμελής και όχι βιαστική και το δυνάμωμα του σώματος να γίνεται βαθμιαία. Το να χτυπάς πολύ γρήγορα, πολύ ξαφνικά ή πολύ συχνά μπορεί να φέρει ως αποτέλεσμα τόσο εξαρθρωμένους καρπούς χεριών όσο και σπασμένη επιδερμίδα.Θα πρέπει να αρχίζει κανείς χτυπώντας τριάντα φορές με τη δεξιά γροθιά και τριάντα φορές με την αριστερή αυξάνοντας προοδευτικά τα χτυπήματα έως ότου φθάσει τις εκατόν πενήντα και μετά τις τριακόσιες.

Η κύρια αιτία πρόκλησης ζημιάς είναι η ισχυρή σύγκρουση πάνω στην επιφάνεια του χτυπήματος. Η παρατεταμένη και σταδιακή εξάσκηση με Makiwara έχει ως αποτέλεσμα την σκλήρυνση του δέρματος που προστατεύει τα κόκαλα και τους χόνδρους της γροθιάς.Όταν εξασκούμαστε στη Makiwara καλό είναι να αρχίζουμε πιέζοντας και ενεργοποιώντας ταυτόχρονα και συγχρονίζοντας τις μυϊκές ομάδες που συμμετέχουν στη συγκεκριμένη κίνηση. Αμέσως μετά πρέπει να κτυπάμε απαλά τη Makiwara και αργότερα μπορούμε, προς το τέλος της καθημερινής μας προπόνησης να κάνουμε μερικές δυναμικές κρούσεις κατά την Γιαπωνέζικη μεθοδολογία.Πάντα θα πρέπει να θυμόμαστε ότι τα αποτελέσματα από την εξάσκηση μας σε αυτή θα έρθουν μετά από χρόνια. Δεν πρέπει λοιπόν μα εξασκούμε υπερβολικές επαναλήψεις την ίδια μέρα, αν δε παρατηρήσουμε ότι το δέρμα του χεριού στο σημείο επαφής αρχίζει να σκάει και να ματώνει αυτό είναι ενδεικτικό ότι θα πρέπει να σταματήσουμε για εκείνη την ημέρα.

Ένας δεύτερος τύπος ζημιάς που προκαλείται με το κτύπημα μπορεί να προέλθει από την επιπόλαιη χρησιμοποίηση του καρπού ή της γροθιάς, π.χ. προεξέχοντα δάκτυλα ή αρθρώσεις, χαλαρότητα του καρπού ή λανθασμένο σημείο κρούσης. Η Makiwara σιωπηρά θα μας υπενθυμίζει να διορθώνουμε αυτά τα λάθη με άμεσο και πρακτικό τρόπο.

Τα παιδιά που ασχολούνται με το karate δεν θα πρέπει να αρχίζουν να χρησιμοποιούν Makiwara πριν τον ολοκληρωτικό σχηματισμό του σκελετού τους και κυρίως πριν από την πλήρη ανάπτυξη των οστών του χεριού. Αυτό σημαίνει ότι η κατάλληλη ηλικία για να ξεκινήσει να κτυπάει Makiwara ένα παιδί είναι αυτή των 16 με 17 ετών. 0 δάσκαλος του karate και καθηγητής της Ιατρικής VIadimir Jorga πιστεύει ότι: «Η Makiwara θα πρέπει να χρησιμοποιείται μέχρι να φθάσει κάποιος σε επίπεδο που να μπορεί να ενεργοποιεί και να εστιάζει σε ένα σημείο τη δύναμη που μπορεί να παράγει το σώμα του. Αν αυτό επιτευχθεί τότε η Makiwara θα πρέπει να περνάει σε δεύτερη μοίρα. Στη συνέχεια θα πρέπει να αξιοποιήσει αυτές του τις γνώσεις στο Kumite, στα Kata και στα Kihon. Η προπόνηση στη Makiwara είναι αναγκαία χωρίς υπερβολές, διότι η υπερβολή κάθε είδους έχει τις επιπτώσεις της».

Από κάποιους ακούγεται ότι εφόσον δεν μπορεί να γίνει εξάσκηση συνδυασμών πάνω στη σανίδα χτυπημάτων, η χρησιμότητα της περιορίζεται. Αυτό όμως, είναι μάλλον πλεονέκτημα παρά μειονέκτημα. Πρέπει να θυμόμαστε ότι η μαχητική στρατηγική πάνω στην οποία στηρίζεται το παραδοσιακό karate δεν έχει ως σκοπό να καταπλήξει τον αντίπαλο και να εντυπωσιάσει τους παρατηρητές με ένα εντυπωσιακό συνονθύλευμα τεχνικών, αλλά περισσότερο σκοπεύει να κατατροπώσει τον αντίπαλο με ένα χτύπημα, μια γροθιά ή μια κλωτσιά. Όπως λέει ο δάσκαλος Funakoshi: «όταν στην μάχη ρίχνεις ένα χτύπημα karate πρέπει να μην έχεις καμία αμφιβολία ότι το ένα χτύπημα θα κρίνει τα πάντα. Αν έχεις κάνει ένα λάθος, θα είσαι εκείνος που θα πέσει. Πρέπει να είσαι έτοιμος για μια τέτοια περίσταση».

 

Η μεθοδολογία και η κατασκευή.

– Ας έρθουμε τώρα στη μεθοδολογία της εκπαίδευσης στη Makiwara. Για να εξασκηθούμε αποτελεσματικά θα πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν μας τους παρακάτω κανόνες:
– Μην βιάζεστε. Πρέπει να αντιμετωπίσετε την εξάσκηση με Makiwara όπως αντιμετωπίζετε το ίδιο το karate. Είναι μια δραστηριότητα με την οποία κάποιος θα ασχολείται ολόκληρη τη ζωή του. Πολλοί άνθρωποι βιάζονται στην εκπαίδευση, προκαλούν ζημιές στον εαυτό τους και έπειτα σταματάνε εντελώς.
– Μην κάνετε επίδειξη. Αυτός είναι ένας τρόπος να τραυματιστείτε. Γι’ ατό προτείνω τη μοναχική προπόνηση. Ακόμα και οι mo φωτισμένοι από μας, έχουν την τάση να αυξάνουν τον ρυθμό όταν υπάρχει κοινό.
– Η ταχύτητα της γροθιάς που επιστρέφει πρέπει να είναι μεγαλύτερη αυτής πoυ πηγαίνει στον στόχο.
– Διατηρείτε την πλάτη σας ευθεία, μη σκύβετε μπροστά και μην σηκώνετε τις φτέρνες από το έδαφος.

Σπρώχνετε, λοιπόν, τον πήχη κατευθείαν εμπρός στρέφοντας τους γοφούς και τινάζοντας το χέρι. Δημιουργείται ένα τράνταγμα τη στιγμή της σύγκρουσης και αυτό πρέπει να ελέγχεται. Για να έχω αποτέλεσμα, ο καρπός πρέπει να σφιχτεί κατά το χτύπημα. Αν το χέρι χρησιμοποιείται σαν ραβδί, το τίναγμα δεν θα είναι αποτελεσματικό.Φαντάζομαι το στόχο να βρίσκεται μια γροθιά πίσω από τη Makiwara. Ο έλεγχος της απόστασης είναι πολύ σημαντικός.Τεντώνω τον αγκώνα και σπρώχνω τη γροθιά μακριά εμπρός, λυγίζοντας τη Makiwara προς τα πίσω.Ο αγκώνας γέρνει λίγο προς τα πίσω όταν η γροθιά χτυπάει κάθετα τη Makiwara, σε αυτό το σημείο χρησιμοποιώ την εκτίναξη του αγκώνα και του ώμου. Ο αγκώνας ευθυγραμμίζεται. Όταν η Makiwara γυρίζει στην αρχική της θέση, βάζω τη γροθιά στην επιφάνεια και τραβώ τον αγκώνα στο γοφό με φυσιολογική κίνηση. Πρέπει να προσέχω, ώστε ο αγκώνας να μη φύγει πολύ μακριά προς τα πλάγια.Ο αγκώνας και όχι ο ώμος, πρέπει να απορροφήσει τη δύναμη της Makiwara, όταν τινάζεται πίσω. Το χτύπημα θα είναι ολοκληρωτικά χωρίς αποτέλεσμα, αν ο αγκώνας ή οι ώμοι είναι τεντωμένοι ή το σώμα βρίσκεται λίγο περισσότερο προς τα πίσω. Εξασκούμαι χρησιμοποιώντας την περιστροφή των γοφών προς την κατεύθυνση του στόχου χωρίς να αλλάζει η κατανομή του βάρους του σώματος (κέντρο βάρους) στη zenkutsu-dachi. Περνώ από τη θέση προετοιμασίας (πίσω) στη θέση χτυπήματος (εμπρός), χρησιμοποιώντας την κίνηση και την περιστροφή των γοφών. Βαθμιαία αυξάνω την ταχύτητα του χτυπήματος.Εκπνέουμε απότομα τη στιγμή της κρούσης και εισπνέουμε όταν τραβάμε το χέρι πίσω αμέσως μετά το χτύπημα.Τέλος είναι λάθος να σηκώνουμε τον γοφό μας αντιθέτως θα πρέπει να τον βυθίζουμε ελαφρώς κατά το χτύπημα και ταυτόχρονα να συσπειρώνουμε την κοιλιακή χώρα και τους γλουτούς.

Η Makiwara μπορεί να κατασκευαστεί από οποιοδήποτε είδος ελαστικού ξύλου. Οι Ιάπωνες χρησιμοποιούν το hinoki (Ιαπωνικό κυπαρίσσι) και το sugi (Ιαπωνικός κέδρος) ως Βασικό υλικό για την κατασκευή της.Η οξιά (για τα Ελληνικά δεδομένα) είναι επίσης ένα καλό ξύλο με ανθεκτικότητα, ελαστικότητα και απορροφητικότητα που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί.Υπάρχουν σήμερα ειδικά μαξιλαράκια για να επενδύσουμε το ξύλο, αλλά και η ψάθα από κλαδάκια ρυζιού, το καουτσούκ και το σφουγγάρι ακόμα είναι κατάλληλα υποκατάστατα.Κάποιες ατομικές Makiwara που βιδώνουν στον τοίχο και αποτελούνται από ένα απλό σανίδι επενδυμένο με ένα μαξιλαράκι κυκλοφορούν εδώ και χρόνια στην Δυτική αγορά. Όμως δεν διαθέτουν καμία ελαστικότητα και το αποτέλεσμα μεσοπρόθεσμα, από την πλευρά των ανεπανόρθωτων κακώσεων των δακτύλων, μπορεί να είναι καταστροφικό και θα ήταν καλό να αποφεύγονται.Τέλος θα πρέπει να προσεχθεί το ύψος της Makiwara για να βρίσκεται ελαφρώς ψηλότερα από το ύψος των ώμων του ενασκούμενου.

Με τη σωστή μεθοδολογία εκπαίδευσης και τηρώντας τους σωστούς κανόνες ασφαλείας είναι γεγονός ότι η Makiwara μπορεί να προσφέρει ανεκτίμητα πλεονεκτήματα στον karateka που εξασκείται ανελλιπώς σε αυτήν!

Σάββας Π. Μαστραππάς

Πηγή: Πανελλήνιος Οδηγός Πολεμικών Τεχνών

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

MASATOSHI ΝΑΚΑΥΑΜΑ: «Το καλύτερο karate». Τόμος 1, Εκδόσεις «ΕΣΠΙ», Αθήνα.
ΜΑΣ ΟΓΙΑΜΑ: «Ουσιαστικό karate». Εκδόσεις «ΑΘΛΗΤΗΣ», Αθήνα.
Περιοδικό «DOJO», Τεύχος 2, Φεβρουάριος 1998, VI. Jorga, Η παράδοση μέσω της επιστήμης. Συνέντευξη στον Σάββα Π. Μαστραππά.
Shigeru Egami. «The Heart of Karate-Do», Εκδόσεις «KΟDANSHA INTERNATIONAL*.
Περιοδικό «ΔΥΝΑΜΙΚΟ», Τεύχος 80, Νοέμβριος 1988,
Νικήτα Μπινιάρη: «Makiwara – Ο σιωπηλός σύντροφος εξάσκησης στο karate».
Περιοδικό «BUD0 & SP0RT», Τεύχη 88.9, Απρίλιος & Ιούνιος 1992, «Makiwara το αμόνι του karate». Επιμέλεια: GKA Instructors’ School.
Par Kenzi Tokitsu: «Histore du Karate-Do», Edition Sem.
Γκιτζίν FUNAKOSHI: «Karate-Do ο δρόμος της ζωής μου». Εκδόσεις «ΚΕΔΡΟΣ», Αθήνα