Το Karate είναι μία πολεμική τέχνη που αποσκοπεί πρωτίστως στην προσπάθεια για τελειοποίηση του χαρακτήρα εκείνου που την ασκεί, μέσα από μια μορφή σκληρής και πειθαρχημένης άσκησης, και δευτερευόντως στην υπερίσχυση εναντίον του αντιπάλου. Θεωρείται επίσης ένα από τα καλύτερα συστήματα αυτοάμυνας, καθώς δημιουργήθηκε για να μπορεί κάποιος να προστατεύσει τον εαυτό του και τους άλλους από κάποια επίθεση, δίχως να χρειάζεται όπλο. Αυτό επιτυγχάνεται μέσα από τη συνεχή εξάσκηση, κατά την οποία ο ασκητής μαθαίνει να συγχρονίζει όλο το σώμα του προκειμένου να παράξει τη μέγιστη δύναμη σε ένα χτύπημα.

Η εξάσκηση στο Karate αποτελείται από τρία μέρη:

-Τις βασικές τεχνικές (Kihon), που έχουν ως σκοπό τη βελτίωση της τεχνικής κατάρτισης του ατόμου.

-Τις φόρμες (Kata), οι οποίες είναι μία σειρά τεχνικών και κινήσεων με σκοπό την προσομοίωση μιας μάχης με πολλούς αντιπάλους.

-Τη μάχη (Kumite), όπου ο ασκητής ελέγχει τα χτυπήματά του (γροθιές, λακτίσματα), καθώς και εκπαιδεύεται στις αποκρούσεις με πραγματικό αντίπαλο.

Η φιλοσοφία του Karate στηρίζεται στη συνεχή εξάσκηση του μυαλού και του σώματος, με βασικούς πυλώνες την ταπεινότητα και το σεβασμό του ασκητή απέναντι στους συναθλητές και τους δασκάλους του, καθώς και στο χώρο άσκησης (dojo). Είναι αυτονόητο ότι τη συμπεριφορά αυτή προσπαθεί να επιδεικνύει και στη ζωή του, στην καθημερινότητα του, δηλαδή απέναντι στους συνανθρώπους του. Αυτή είναι η πεμπτουσία του Karate και γενικότερα των ασιατικών πολεμικών τεχνών, κάτι που θα αναλυθεί εκτενέστερα στο δεύτερο μέρος της παρούσας μελέτης.

Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, ο Ναπολέων Βοναπάρτης, στρατηγός και αυτοκράτορας της Γαλλίας, έμεινε έκπληκτος όταν έμαθε το 1816 από δύο Άγγλους που τον επισκέφθηκαν στην εξορία του στο νησί της Αγίας Ελένης, ότι υπήρχε μια χώρα στην ανατολική Ασία που δεν είχε αφανιστεί παρά τον γενικό και πλήρη αφοπλισμό των κατοίκων της. Την εποχή εκείνη την αποκαλούσαν Βασίλειο των Ryukyus· μεταγενέστερα μετονομάστηκε στη γνωστή Okinawa.

Δυστυχώς, κανείς δεν γνωρίζει ιστορικά πότε το Karate εμφανίστηκε στην Οκινάουα, καθώς ενώ υπάρχουν καταγεγραμμένα ιστορικά γεγονότα για μια ολόκληρη χιλιετία, δεν υπάρχουν αρκετά έγγραφα που να αφορούν τη γέννησή του. Σημαντικά έγγραφα της Οκινάουα που αφορούσαν την εποχή μεταξύ των ετών 1432 και 1570 μ.Χ., καταστράφηκαν κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Τα περισσότερα στοιχεία έφτασαν στις μέρες μας προερχόμενα από διδασκαλίες μεγάλων δασκάλων, που με τη σειρά τους οι ίδιοι τα διδάχθηκαν από τους δικούς τους δασκάλους.

Το 1372 μ.Χ., στα χρόνια της βασιλείας του Shohashi, η Οκινάουα ή το Βασίλειο των νησιών Ryukyus γνωρίζει σημαντική οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη. Ιδιαίτερα με την Κίνα αναπτύσσονται στενοί εμπορικοί δεσμοί. Οι ναυτικοί της Οκινάουα γνώρισαν την τέχνη του Kempo (Temple Boxing) και το διέδωσαν με τη σειρά τους στην πατρίδα τους. Οι κάτοικοι όμως των νησιών Ryukyus είχαν ήδη αναπτύξει μια δική τους πολεμική τέχνη πολύ πριν τον 14ο αιώνα, που ονομαζόταν Tode. Παρ’ όλα αυτά, κανείς δεν μπορούσε να αμφισβητήσει την αποτελεσματικότητα του Kempo. Συνεπώς, θεώρησαν σωστό να κάνουν μια μίξη των δυο παραπάνω πολεμικών τεχνών ενσωματώνοντας πολλές από τις τεχνικές του Kempo στο Tode. Η πολεμική τέχνη η οποία προέκυψε από αυτόν το συνδυασμό ήταν το Karate.

Το έτος 1600 ξεκινά ένας εμφύλιος πόλεμος στην Ιαπωνία, μεταξύ των φατριών Satsuma και Tokugawa για την κατάληψη της εξουσίας. Όταν τελικά επικρατούν οι Tokugawa, επιτρέπουν στους Satsuma να κρατήσουν τις περιοχές τις οποίες ήλεγχαν προ του πολέμου, μια τακτική η οποία εφαρμοζόταν στην Ιαπωνία μετά από έναν εμφύλιο πόλεμο ώστε να μην εξοντωθεί ολοκληρωτικά και η χώρα παραμείνει ευάλωτη σε ξένους κατακτητές. Προκειμένου όμως οι Tokugawa να αποδυναμώσουν τη στρατιωτική δύναμη των Satsuma, επέβαλαν στους ηττημένους έναν πόλεμο που θα τους εξαντλούσε. Ο εχθρός γι’ αυτούς ήταν η Οκινάουα, που το 1592 αρνήθηκε να βοηθήσει την Ιαπωνία στον πόλεμο εναντίον της Κίνας. Επομένως, το να στρέψουν τους Satsuma κατά της Οκινάουα αποτελούσε ιδανική λύση και εξυπηρετούσε και τους δύο σκοπούς: αφενός να τιμωρήσουν την Οκινάουα για τη μη συμμετοχή της στον πόλεμο με την Κίνα και αφετέρου να αποδυναμώσουν ακόμα περισσότερο την πολεμική δύναμη των Satsuma. Πράγματι, οι Satsuma κατέκτησαν την Οκινάουα και αποφάσισαν να απαγορεύσουν τη χρήση όπλων αλλά και την εξάσκηση των πολεμικών τεχνών στα νησιά Ryukus. Είναι περίεργο ότι το Karate γνώρισε σημαντική ανάπτυξη εκείνη την εποχή της απαγόρευσης.

Αποδείχθηκε ότι η αιτία της ανάπτυξης ήταν το γεγονός ότι οι κάτοικοι των νησιών το εξασκούσαν μυστικά. Από πατέρα σε γιο, μάθαιναν το δρόμο της πολεμικής αυτής τέχνης σε μέρη απόμερα ή κρυφά από τα μεσάνυχτα έως το χάραμα για να μην αποκαλυφθούν. Σαφώς ο μυστικισμός ως στοιχείο της εκπαίδευσης οφειλόταν στη φιλοσοφία των πολεμικών τεχνών εκείνης της εποχής, καθώς μία πολεμική τέχνη όπως το Karate ή το Kendo είχε ένα χαρακτήρα ιερό και δεν διδασκόταν σε όλους. Βέβαια, η κατάσταση αυτή συνεχίστηκε μέχρι τα τέλη του 17ου αιώνα ή τις αρχές του 18ου, οπότε το Karate άρχισε να εξελίσσεται σε αυτό που γνωρίζουμε σήμερα.

Από τις εντυπωσιακές επιδείξεις των θρυλικών Κινέζων Δασκάλων γεννήθηκαν τα Kata. Τα Kata ή αλλιώς “φόρμες”, είναι σειρά τεχνικών και κινήσεων με σκοπό την προσομοίωση μιας μάχης με πολλούς αντιπάλους.

Ο Gichin Funakoshi, ένας από τους πιο σημαντικούς δασκάλους του Karate, αναφέρει στο βιβλίο του Karate-Do Nyumon ότι το 1978 ένας ηλικιωμένος από την Οκινάουα του είχε στείλει ένα γράμμα λέγοντας ότι είχε ως τελευταία επιθυμία να του μεταβιβάσει προτού αποβιώσει ένα Κata που γνώριζε. Επειδή ο Funakoshi δεν μπορούσε να τον επισκεφθεί, έστειλε τον τρίτο γιο του, τον Giko, να συναντήσει τον ηλικιωμένο. Ο Giko περιγράφει ότι μόλις ήρθε η στιγμή να του δείξει το Kata, ο ηλικιωμένος έκλεισε τις πόρτες και τα παράθυρα ώστε να μην μπορεί κανένας να δει μέσα στο σπίτι. Αυτό το περιστατικό είναι ενδεικτικό της μυστικοπάθειας που περιέβαλλε τη διδασκαλία του Karate, παρά το γεγονός πως η απαγόρευση της διδασκαλίας του είχε σταματήσει από το 1868.

Το Karate όμως περιλαμβάνει δεκάδες Kata και το καθένα έχει τη δική του ιστορική προέλευση. Τα περισσότερα Kata προέρχονται από Κινέζους δασκάλους. Αξίζει στο σημείο αυτό να γίνει αναφορά στην προέλευση και την ονομασία που συνοδεύουν τρία από τα πιο γνωστά Kata του Karate: “Kusanku”, “Wanshu” και “Chinto”. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχουν σχετικές ιστορικές πηγές και τα γεγονότα εξιστορούνται ως μύθοι.

– Στρατηγός Kusanku

Στα μέσα του 18ου αιώνα, ο Κινέζος στρατηγός Kusanku βρέθηκε στην Οκινάουα όπου έκανε επίδειξη τεχνικών χεριών και ποδιών εντυπωσιάζοντας σε τέτοιιο βαθμό τους υπόλοιπους καρατέκα με τη μοναδική του τεχνική κατάρτιση, που προς τιμήν του δημιούργησαν τη φόρμα Kusanku. O Kusanku ήταν γνώστης της κινέζικης πολεμικής τέχνης Kempo, την οποία διδάχτηκε, όπως λέγεται, από έναν μοναχό του ναού Shaolin στην Κίνα.

– Διπλωμάτης Wanshu

Στο τέλος του 17ου αιώνα, o διπλωμάτης Wanshu, απεσταλμένος της κινεζικής κυβέρνησης Qinq, ταξίδεψε στην περιοχή Tomari όπου δίδαξε σε μερικούς καρατέκα την ιδιαίτερη τεχνική του. Ο Wanshu, εκτός από ποιητής και καλλιγράφος, ήταν γνώστης των πολεμικών τεχνών Kempo και Shaolin “Fujian White Crane”. Όταν έφυγε από την περιοχή Tomari οι μαθητές του για να τον τιμήσουν δημιούργησαν τη φόρμα Wanshu.

– Ναυτικός Chinto

Σύμφωνα με το μύθο, το πλοίο του Κινέζου ναυτικού Chinto ναυάγησε στις όχθες της Οκινάουα. Για να επιβιώσει ο Chinto προμηθευόταν νερό και τροφή από τους ντόπιους. Όταν οι κάτοικοι το ανέφεραν στον Βασιλιά, εκείνος έστειλε τον καλύτερο καρατέκα του για να τον αντιμετωπίσει, τον Matsumura. O Matsumura διαπίστωσε ότι ο Chinto δεν ήταν ένας απλός ναυτικός, αλλά ένας μεγάλος ασκητής Kempo που αδυνατούσε να τον νικήσει. Τότε αποφάσισε να μαθητεύσει κοντά του. Προς τιμήν του δασκάλου του, ο Matsumura δημιούργησε τη φόρμα Chinto.

Όταν η τέχνη του Karate άρχιζε να εξαπλώνεται στην Οκινάουα, χωρίστηκε σε δύο είδη: Το Shuri-te και το Naha-te, που είναι επίσης γνωστά με τις ονομασίες Shorin-ryu και Shorei-ryu αντίστοιχα. Αυτά τα δύο είδη Karate διαχώρισαν τις φόρμες τους σύμφωνα με τον τρόπο εκτέλεσής τους και το καθένα πήρε εκείνες που ταίριαζαν περισσότερο στο είδος του. Για παράδειγμα, το Shorin-ryu πήρε τις φόρμες που είχαν γρήγορες και κοφτές κινήσεις, για το λόγο αυτό και οι καρατέκα του Shorin-ryu είχαν μικρή σωματοδομή τελειοποιώντας την ταχύτητα στις τεχνικές τους, σε αντίθεση με το Shorei-ryu το οποίο χρησιμοποίησε τις φόρμες που είχαν δυναμικές και αργές κινήσεις, για αυτό και οι καρατέκα που το εξασκούσαν είχαν μεγάλη σωματοδομή τελειοποιώντας τη δύναμη στις τεχνικές τους.

Κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα, το Shuri-te και το Naha-te άνθησαν τόσο πολύ στην Οκινάουα που τελικά αντικατέστησαν πολεμικές τέχνες που ήδη υπήρχαν, όπως ήταν οι πολεμικές τέχνες του Tode και το Tegumi. Μετά την πτώση των Satsuma το 1875 και την επίσημη αναγνώριση της Οκινάουα ως τμήματος της Ιαπωνίας, οι κρυφές διδασκαλίες έφτασαν στο τέλος τους. Το Karate, παρ’ όλα αυτά, δεν έγινε ευρέως γνωστό παρά μόνο από τις αρχές του 20ού αιώνα, όταν εισήχθη στη δημόσια εκπαίδευση της Οκινάουα ως μάθημα φυσικής αγωγής το 1904. Ο σπουδαίος Anko Itosu, ένας από τους μεγαλύτερους θρύλους του Karate, ήταν εκείνος ο οποίος έκανε μία από τις πιο σημαντικές προσφορές στην τέχνη, καθώς κατάφερε να εξελίξει το Karate από ένα σύστημα αυτοάμυνας σε μια αθλητική πολεμική τέχνη έτσι όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Ο Itosu επίσης ήταν ο δάσκαλος πολλών μεγάλων καρατέκα, με πιο σημαντικό τον Gichin Funakoshi. Το 1922, ο Funakoshi και ο Choki Motobu ταξίδεψαν στο Τόκιο και στην Οσάκα προκειμένου να παρουσιάσουν την τέχνη του Karate. Η εντύπωση που προκάλεσε η επίδειξη των δύο αυτών δασκάλων σηματοδότησε την εξάπλωση της πολεμικής τέχνης σε ολόκληρο τον κόσμο. Το 1931, το Karate ενσωματώθηκε στον οργανισμό Nippon Butoku Kai, ο οποίος είχε ως σκοπό την αναγνώριση και τη διάδοση των ιαπωνικών πολεμικών τεχνών. Την περίοδο που παρουσιάστηκε στην Ιαπωνία, χαρακτηριζόταν από πολλούς ως η οκιναουέζικη πολεμική τέχνη και το αποκαλούσαν είτε To-te (Κινέζικα χέρια), είτε Karate-Do. Η λέξη Karate-Do αποτελείται από το Kara που σημαίνει Κίνα, το Te που σημαίνει χέρι και το Do, που σημαίνει δρόμος.

Το 1936, σε ένα συνέδριο που χρηματοδοτήθηκε από τον Chofu Ota, εκδότη του Ryuku Shipo Press, ο μεγάλος δάσκαλος Funakoshi μαζί με τους Choki Motobu, Chojun Miyagi και άλλους, αποφασίστηκε πως η λέξη “Kara” έπρεπε να αλλάξει έννοια, ώστε να εξαλειφθεί το κινέζικο στοιχείο και το Karate να μετατραπεί σε μια τέχνη καθαρά ιαπωνική. “Kara” σημαίνει και “άδειο”, οπότε Karate-Do μεταφραζόταν πλέον ως “Ο δρόμος του άδειου (δηλαδή άοπλου) χεριού.”

Το Karate όμως σταμάτησε να διαιρείται σε αυτά τα δύο είδη που αναφέραμε προηγουμένως (Shorin-ryu και Shorei-ryu), καθώς μέσα από αυτά δημιουργήθηκαν νέα είδη Karate από μεγάλους δασκάλους που αντικατέστησαν τα δύο παραπάνω. Τα πιο γνωστά είδη Karate σήμερα είναι το Shotokan, το Goju-ryu, το Shito-ryu, το Wado-ryu και το ανερχόμενο Kyokushin. Μεταξύ τους, αυτά τα είδη Karate έχουν αρκετές διαφορές στην εφαρμογή των τεχνικών: για παράδειγμα, στο Shotokan οι επιτόπιες μεταβολές γίνονται με το πίσω πόδι, ενώ στο Goju-ryu και στο Shito-ryu με το μπροστινό. Επίσης, το καθένα από αυτά διαθέτει τα δικά του kata. Παρ’ όλα αυτά η βάση παραμένει ίδια.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί εδώ ότι ο Funakoshi δημιούργησε το Shotokan Karate, ένα από τα πλέον γνωστά είδη, βασισμένος στο Shorin-Ryu. Ως ποιητής και φιλόσοφος, επέλεξε τη λέξη Shoto, που σημαίνει “το θρόισμα των φύλλων του δέντρου”. Το 1936 άνοιξε το πρώτο επίσημο dojo (σχολή πολεμικών τεχνών). Κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, η σχολή καταστράφηκε και οι μαθητές του, προκειμένου να τον τιμήσουν, ονόμασαν αργότερα το χώρο αυτό Shotokan, συνδυάζοντας τις λέξεις Shoto (το θρόισμα των φύλλων του δέντρου) και Kan (σπίτι). Λόγω της ταπεινοφροσύνης του, ο Funakoshi ποτέ δεν θέλησε να ονομάσει το σύστημά του, ωστόσο το Karate που δίδασκε έγινε γνωστό στον κόσμο ως Shotokan Karate. Περιέργως, το Karate αντί να εξαφανιστεί μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όπως συνέβη με τις περισσότερες πολεμικές τέχνες της Ιαπωνίας (π.χ. Tegumi), άνθησε και κατέκτησε μία θέση στις πολεμικές τέχνες που είχαν διαδοθεί παγκοσμίως, όπως ήταν η Πυγμαχία, η Πάλη, το Judo. Το γεγονός που βοήθησε το Karate να το επιτύχει, ήταν η απαγόρευση της εξάσκησης του Judo και του Kendo από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, καθώς υπήρχε η πεποίθηση ότι τα δύο παραπάνω ενίσχυαν το πνεύμα του μιλιταρισμού. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να διαδοθούν πολεμικές τέχνες που δεν ήταν ιδιαίτερα γνωστές και κατά συνέπεια δεν απαγορεύονταν, όπως το Karate και το Aikido. Ένας άλλος σημαντικός παράγοντας που βοήθησε τη διάδοση και την εξέλιξη του Karate ήταν ότι δεν απαιτούσε εξοπλισμό, όπως επίσης ότι ήταν δυνατόν να εξασκηθεί κάποιος μόνος του χωρίς αντίπαλο, σε αντίθεση με τις υπόλοιπες ιαπωνικές πολεμικές τέχνες, όπως το Judo, το Aikidoκαι το Kendo. Οι δύο παραπάνω παράγοντες ήταν σημαντικοί για τη διάδοση του Karate, καθώς μετά την ήττα της Ιαπωνίας στον πόλεμο και την οικονομική καταστροφή της, δεν ήταν εύκολο να επενδύσει κάποιος χρήματα σε αθλητικό εξοπλισμό, όπως επίσης δεν ήταν εύκολο να βρεθούν πολλά άτομα τα οποία θα είχαν τη διάθεση και τη θέληση να αθληθούν.

Επομένως, με το πέρασμα του χρόνου το Karate γινόταν όλο και πιο γνωστό και αποκτούσε συνεχώς περισσότερους ασκητές. Mετά τη συνθήκη ειρήνης που υπογράφηκε μεταξύ της Ιαπωνίας και των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής το 1951, ένας υψηλόβαθμος Αμερικανός αξιωματικός που είχε ακούσει για το Karate, ζήτησε από τον Funakoshi να διδάξει την πολεμική αυτή τέχνη σε Αμερικανούς αεροπόρους δοκιμαστικά για τρεις μήνες. Παίρνοντας μαζί του τρεις μαθητές του, τον Isao Obata , τον Toshio Kamata και τον Masatoshi Nakayama, ο Funakoshi έφυγε για την Αμερική προκειμένου να εκπληρώσει το όνειρό του και το Karate να διαδοθεί σε ολόκληρο τον κόσμο. Η διάδοση του Karate στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής εξαπλώθηκε με γρήγορους ρυθμούς και η αποδοχή του κόσμου επιβεβαίωσε στον Funakoshi ότι το Karate θα εξελισσόταν σε μία από τις κύριες ασιατικές πολεμικές τέχνες.

Ο Funakoshi όμως δεν ήταν ο μόνος ο οποίος προσπάθησε να διαδώσει το Karate παγκοσμίως. Υπήρξαν ασκητές σε διάφορες χώρες, οι οποίοι έμειναν στην ιστορία επειδή αφιέρωσαν τη ζωή τους στη διδασκαλία του Karate όπως ήταν ο Keinosuke Enoeda, ο Hirokazu Kanazawa και ο Shōshin Nagamine. Σήμερα, το Karate αποτελεί ίσως την πιο γνωστή πολεμική τέχνη στον κόσμο καθώς, σύμφωνα με την παγκόσμια ομοσπονδία του Karate WKF (World Karate Federation), 100 εκατομμύρια άνθρωποι εξασκούνται σε αυτό. Αυτό είχε ως συνέπεια το καλοκαίρι του 2016 να ανακοινωθεί ότι στους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2020 στο Τόκιο, για πρώτη φορά στην ιστορία, το ολυμπιακό πρόγραμμα θα περιλαμβάνει και το Karate, κάτι όμως που έχει προβληματίσει πολλούς δασκάλους και μαθητές ανά τον κόσμο καθώς φοβούνται ότι από πολεμική τέχνη θα μεταλλαχθεί πλέον σε άθλημα.

Απόσπασμα από την εργασία του Κυπριώτη Δημήτρη (Ιστορική Γεωγραφία Ασιατικών Πολεμικών Τεχνών) για το Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο